Decennialang (sinds 1977 om precies te zijn) leek het een van de onaantastbare zekerheden van het bestaan: de zomertijd. Eind maart zetten we de klok een uur vooruit en eind oktober zetten we ‘m weer terug. Lekkere lange lichte zomeravonden, iedereen blij.
Enquête
Tot EU-voorzitter Jean-Claude Juncker op 31 augustus 2018 aan die zekerheid een einde maakte. Een enquête zou hebben uitgewezen dat een meerderheid van de Europeanen af wil van het verzetten van de klok. “De mensen willen het, dus we gaan het doen”, aldus Juncker. Die mensen, dat bleken vooral Duitsers; van de deelnemers aan de enquête kwam tweederde uit Duitsland.
De vraag is nu: kiezen we voor de wintertijd (die tot 1977 als standaardtijd gold) of voor de zomertijd (die we sindsdien zeven maanden in het jaar aanhouden)? Volgens Juncker moeten de Europese lidstaten dat voortaan zelf gaan bepalen. Maar hadden we voor dat soort issues juist niet de Europese Unie bedacht?
In mijn vriendenkring is een hevige discussie losgebroken tussen aanhangers van zomer- en wintertijd. Zelf neig ik naar de zomertijd, maar waarom eigenlijk? Volgens mij zijn de dilemma’s goed inzichtelijk te maken met een paar mooie grafieken en een kaartje.
Midden-Europese Tijd
We hanteren in Nederland, net als in 29 andere landen, de Midden-Europese Tijd (MET). Dat is eigenlijk de tijd van plaatsen op 15 graden oosterbreedte, zoals het Poolse Szczecin. In Nederland lopen we er zo’n veertig minuten mee uit de pas.
In Santiago de Compostela (Spanje) is het verschil veel groter: ruim anderhalf uur. In Kirkenes (Noord-Noorwegen) bedraagt het verschil juist een uur de andere kant uit.
Hoewel de MET dus onze officiële tijd is, hebben we zeven maanden per jaar een andere tijd. Van het laatste weekend van maart tot het laatste weekend van oktober zitten we op de Midden-Europese Zomertijd. Dat is eigenlijk de tijd van 30 graden oosterbreedte. In Kirkenes zitten ze dus ineens precies goed. Maar dat zal ze daar weinig kunnen schelen: in de zomer wordt het daar maandenlang niet donker.
In Nederland lopen we tijdens die zeven maanden durende zomerperiode dus ongeveer honderd minuten voor op de werkelijke tijd. De zon staat, met andere woorden, pas om 13.40 op zijn hoogste punt aan de hemel. Is dat een probleem? Ik durf te beweren dat het antwoord nee is.
Cadzand, Utrecht en Nieuweschans
Natuurlijk komt niet overal in Nederland de zon op hetzelfde moment op; de Aarde is immers niet plat. In ons meest oostelijke plaatsje, Bad Nieuweschans, wordt het ‘s zomers 25 minuten eerder licht dan in Cadzand, onze meest westelijke nederzetting. ‘s Winters is het verschil ongeveer zeven minuten. Omdat Utrecht ongeveer halverwege Cadzand en Nieuweschans ligt, heb ik mijn grafieken gebaseerd op de tabellen van die stad.
Altijd wintertijd
De onderstaande grafiek laat zien wat er gebeurt als we voortaan altijd de wintertijd aanhouden. Er zit een lichte asymmetrie in de curves: de vroegste zonsopkomst en de laatste zonsondergang vallen niet precies op dezelfde dag en hetzelfde geldt voor de laatste zonsopkomst en de vroegste zonsondergang. Dat leg ik hier uit.
Er zijn veel argumenten denkbaar om voor winter- of juist voor zomertijd te kiezen. Wat doen de buurlanden bijvoorbeeld? Maar een erg belangrijk criterium lijkt me dit: laat de uren dat het licht is zoveel mogelijk samenvallen met de uren dat mensen wakker zijn. Een mens is ongeveer zestien uur per etmaal wakker en het is gemiddeld twaalf uur per dag licht. Er zullen dus altijd momenten zijn dat het donker is terwijl de meeste mensen wakker zijn. Maar het is verspilling als het urenlang licht is terwijl iedereen slaapt.
Wanneer zijn we wakker?
Wanneer is de gemiddelde Nederlander wakker? Mijn eigen dag loopt ongeveer van acht uur ‘s ochtends tot middernacht. Ik heb altijd het geluk gehad voor werkgevers te werken waar de meeste collega’s tussen pakweg negen uur en half tien binnendruppelden. En sinds ik zzp’er ben mag ik het helemaal zelf uitmaken.
De bouwvakkers onder mijn raam (leve de oordopjes!) beginnen echter al om zeven uur met herriemaken. En ik ken mensen die zo vroeg opstaan dat ze kunnen inchecken bij de NS voor het spitstarief ingaat (half zeven); ik kan me nauwelijks voorstellen hoe vroeg je daarvoor je bed uit moet.
Anderzijds zullen er ook best mensen zijn die later opstaan dan ik. En in het weekend zijn we allemaal wat later.
Ik heb er geen diepgravend onderzoek naar gedaan en het CBS voor zover ik weet ook niet. Maar ik vermoed dat de gemiddelde Nederlander om zeven uur opstaat en om een uur of elf naar bed gaat. Als we die aanname over de wintertijdgrafiek heen leggen krijgen we het volgende beeld:
Onevenwichtig
We zien een enorme onevenwichtigheid tussen het daglicht en de uren dat mensen wakker zijn. Als we kiezen voor de wintertijd wordt het maar liefst zeven maanden per jaar licht terwijl de meeste Nederlanders nog slapen. Eind juni begint het zelfs om een uur of vier al te krieken. En daar heeft niemand wat aan.
Aan de andere kant van de grafiek zien we vooral veel duisternis. Rond de langste dag is het nog net tot een uur of negen licht maar verder zijn die lekkere lange lichte zomeravonden slechts een mooie herinnering..
Nee, doe dan maar de zomertijd. Een veel grotere overlap tussen daglicht en wakkere uren, minder zinloos ochtendlicht en meer zonnige zomeravonduren.
Toch maar de klok verzetten?
Tegen het altijd hanteren van de zomertijd zijn ook bezwaren te bedenken. Ochtendmensen gruwen bij het idee dat het rond de jaarwisseling tot een uur of half tien donker blijft. Maar is het dan geen goed idee om gewoon in maart en oktober de klok te blijven verzetten, zoals we dat al heel lang deden? Wat die paar Duitsers die de enquête invulden er ook van vinden?
Bioritme
Er zijn mensen die vermoeden dat het verzetten van de klok hun bioritme in de war brengt, met allerlei gezondheidsklachten als gevolg. Het zou kunnen, hoewel ik van het een uur verzetten van de klok bij een reisje naar Engeland meestal na een paar stevige Engelse ontbijten geen last meer heb.
Hoe dan ook: de grafiek toont aan dat die ongemakken tweemaal per jaar niet voor niets zijn. Het levert ook wat op. Dus wat mij betreft laten we het zo.
We zouden zelfs de klok eind mei nog een uur naar voren kunnen zetten (en eind augustus weer terug). Maar ik vrees dat dat plan op enige weerstand zal stuiten.
Nee, als avondmens gruw ik juist van de zomertijd. Ik heb daglicht nodig om uit bed te komen en duisternis om slaap te krijgen. Weg met de zomertijd!k
Mooie grafische serie. Misschien een opvolger in de serie, welke het verschil duidelijker laat zien tussen europese steden binnen de CET/CEST tijdzone? Om te kijken of het argument ook opgaat voor iemand die in Vigo, Spanje of Lubin, Polen woont?
Interessant idee. Voor Lublin is het eenvoudig omdat dat min of meer op dezelfde breedtegraad ligt. De zon gaat daar ruim een uur eerder op en onder als in Nederland; je kunt dus de hele grafiek een stuk naar links schuiven. Daar zullen ze niet blij zijn met het permanente wintertijd, want dan komt de zon daar al om drie uur op.
Voor Vigo ligt het wat ingewikkelder, want dat ligt een heel stuk dichter bij de evenaar dus de verschillen tussen de seizoenen zijn, wat de zonnetijden betreft, wat minder groot.