Dit jaar gedenken we dat tachtig jaar geleden de wederopbouw van Rotterdam begon. Op 14 mei 1940 werd een groot deel van de stad verwoest door het Duitse bombardement en de daaropvolgende brand. Slechts vier dagen later, op 18 mei, kreeg stadsarchitect W.G. Witteveen opdracht een plan te maken voor de herbouw. Het uiteindelijk Basisplan voor de Wederopbouw, van de hand van Witteveens opvolger Cornelis van Traa, werd pas in 1946 aangenomen door de gemeenteraad. De plattegrond van het centrum werd als gevolg van dat Plan grondig overhoop gegooid.
Bij het doorspitten van mijn Rotterdam-archief kwam ik een dertig jaar oude brochure tegen, uitgegeven in 1990 bij de viering van vijftig jaar wederopbouw. Met op de voorpagina een mooie print van het Basisplan waar het naoorlogse optimisme van af spatte.
Grote lijnen
De wederopbouw is in grote lijnen uitgevoerd volgens dat Basisplan uit 1946 maar bij nadere bestudering zie je dat er toch ook wel heel veel van is afgeweken. In een aantal gevallen is dat maar goed ook. Zo ben ik blij dat die grote open vlakte op de plaats van de Oude Haven er nooit gekomen is: een soort Plein van de Hemelse Vrede met een reusachtige rotonde erop. Ook het dempen van de Westersingel en de sloop van de villa’s aan de Parklaan zijn gelukkig niet doorgegaan.
Jammer
Aan de andere kant had het Basisplan ook wel elementen waarvan het juist jammer is dat ze terzijde zijn geschoven. Zo bleef in het plan van van Traa een deel van de Nieuwe Haven, evenwijdig aan het Haringvliet, gehandhaafd. Er liepen groene wandelroutes door de Lijnbaanhoven. Er is een brede groene laan getekend langs het Stokviswater, de nieuw aangelegde verbinding tussen de Rotte en de Delftsevaart. En is dat een jachthaventje daar bij de Maasboulevard?
Parken
Ook wat betreft de stadsparken zijn de ambities van het Basisplan niet helemaal waargemaakt. Het Museumpark, nog niet grotendeels volgebouwd met ziekenhuizen en musea, was in de visie van van Traa minstens twee keer zo groot als het tegenwoordig is. En midden in Kralingen was een enorm driehoekig park voorzien dat in de praktijk grotendeels is volgezet met behoorlijk suffe jarentachtigwoningbouw.
Boompjes
Het meest fascinerend op de tekening van het Basisplan vind ik de boompjes. Ik ga ervan uit dat die niet al te letterlijk genomen moeten worden. Als dit werkelijk alle geplande bomen waren, was het nieuwe Rotterdam toch een beetje kaal geworden. Ik zie van Traa’s bomen daarom meer als “beeldbepalende elementen”, zoals dat heet: statige bomenrijen langs brede boulevards, losse boomgroepen in parken en groenstroken.
Revisie
Bij grote bouwprojecten wordt vaak na de oplevering een zogeheten revisietekening gemaakt. Die laat de werkelijk gebouwde situatie zien, die nogal eens afwijkt van de oorspronkelijke tekeningen omdat er nou eenmaal tijdens het bouwproces weleens nieuwe omstandigheden of inzichten zijn.
Van het Basisplan is zo’n tekening volgens mij nooit gemaakt, dus heb ik me maar eens aan die taak gezet. Ziehier het resultaat:
Dit is dus de kaart die van Traa, als hij voorspellende gaven had gehad, meteen had moeten tekenen. Ik ben benieuwd wat hij er van gevonden zou hebben. Hij zal vergeefs zoeken naar zijn grote Plein. Maar de Erasmusbrug, de Spoortunnel en de Kop van Zuid had hij waarschijnlijk wel kunnen waarderen. De architectuur uit de jaren zeventig en tachtig waarschijnlijk een stuk minder. Enfin, de stad is nooit af. Op naar de viering van honderd jaar wederopbouw!
