De Wederopbouw top 10 – Rotterdamse parels uit 1945-1970

De periode van de naoorlogse wederopbouw van Rotterdam duurde ruwweg van 1945 tot 1970. Dat wil niet zeggen dat er daarna geen lege plekken meer waren om te vullen. Maar toch: in die eerste 25 jaar na de Tweede Wereldoorlog veranderde het centrum van Rotterdam van een kale vlakte terug in een bruisende stad. En in die kwart eeuw wederopbouw werd er een heleboel bijzondere architectuur neergezet in de stad. Dat vraagt om een (uiterst subjectieve) top 10.

Historische lagen

Het is een wijdverbreid misverstand dat Rotterdam niet zo interessant is qua architectuurhistorie omdat alle geschiedenis er in 1940 uit gebombardeerd zou zijn. Weliswaar is er in de meidagen van dat jaar veel moois verloren gegaan, en is daarna zelfs de stadsplattegrond ingrijpend veranderd. Maar in de stad zoals die in de 75 jaar daarna gegroeid is zijn alweer allerlei historische lagen te ontdekken.

De periode van de wederopbouw is daarbij bijzonder interessant omdat er in die jaren (ik hou voor het gemak even de periode 1945-1970 aan) vrij veel goede architectuur gebouwd is. En jammer genoeg soms ook alweer is gesloopt. De gebouwen uit die tijd zijn over het algemeen vrij sober, maar hebben toch vaak wat subtiele versieringen of andere frivoliteiten.

In de jaren zeventig en tachtig ontspoorde de wederopbouw helaas een beetje door overmatig gebruik van spiegelgevels, trespapanelen, kunststofkozijnen en goedkope baksteen. Sindsdien is de patiënt wel weer aan de beterende hand.

Ik heb mijn favoriete gebouwen uit de eerste 25 naoorlogse jaren in een top tien gezet. Die is uiteraard een weerspiegeling van mijn eigen smaak, wat niet wil zeggen dat er niet over gecorrespondeerd mag worden (was het de lezer al opgevallen dat er weer reacties mogelijk zijn op dit blog?) En hoewel de nummer een of twee wel vastliggen is de volgorde een momentopname; morgen kan ik daar weer heel anders over denken.

10: Het Akragon

locatie: Schiekade; architect: Hugh Maaskant; jaar van oplevering: 1970

Deze toren van sportzalen, tegenwoordig geëxploiteerd door een sportschoolgigant, hoort bij scholencomplex het Technikon waaraan maar liefst veertien jaar gebouwd is en waar ook het Hofpleintheater, met een prachtige gevelsculptuur van Karel Appel, onderdeel van is. Van de architect had de toren nog wel hoger gemogen, maar dat was in de jaren zestig niet aan de orde; Maaskant was zijn tijd ver vooruit.

9: Maastorenflat

locatie: Vasteland; architect: Herman Bakker ; jaar van oplevering: 1956

Een mooie stapeling van functies, met winkels, twee lagen kantoren, een overgangslaag, woningen, en een penthouse, allemaal anders vormgegeven. En ook prettig: er zijn geen blinde kopgevels; aan alle vier de kanten gebeurt iets interessants: ramen, balkons, trappen.

8: Stationspostkantoor

locatie: Delftseplein; architecten: Evert en Herman Kraaijvanger; jaar van oplevering: 1959

Ik heb hier in mijn studietijd nog post gesorteerd, als bijverdienste. Ook toen was ik al onder de indruk van de grote, hoge ruimtes met enorme glaspartijen. En van de decoraties in het trappenhuis en op de kopgevel. Enkele jaren geleden is het gebouw, naar een ontwerp van Claus en Kaan, getransformeerd tot kantorenverzamelgebouw onder de naam Central Post.

7: De Nederlandsche Bank

locatie: Boompjes; architect: Henri Zwiers ; jaar van oplevering: 1955

Er zijn in de jaren van de wederopbouw nog een paar van dit soort traditionalistische bankgebouwen neergezet; bankiers hadden destijds niet zoveel met de modernistische architectuur die elders in het centrum gebouwd werd. Een zware natuurstenen plint, subtiel siermetselwerk, de ramen in betonnen frames, bronzen sculpturen van Willem Verbon op het dak. Na jarenlange leegstand wordt het pand nu herontwikkeld tot kantoorverzamelgebouw.

6: Bijenkorf

locatie: Coolsingel; architect: Marcel Breuer ; jaar van oplevering: 1957

Hij haalt het niet bij de oude Bijenkorf van Dudok maar dat was dan ook het mooiste gebouw dat in de twintigste eeuw in Nederland is neergezet. De nieuwe korf is veel geslotener (de TL-buis was inmiddels uitgevonden). Toch mag ik ‘m ook wel, die stoere doos met een paar grote strategische openingen en de honingraatgevel die alleen maar mooier wordt naarmate de vervuiling toeneemt. En natuurlijk met de sculptuur van Naum Gabo, hoewel die wel eens wat groot onderhoud zou kunnen gebruiken.

5: Huf

locatie: Hoogstraat; architecten: Jo van den Broek en Jaap Bakema; jaar van oplevering: 1953

Een tamelijk transparant doosje met een ragfijn gedetailleerde vliesgevel en een paar meer gesloten elementen die het extra interessant maken. Een paar jaar geleden gerestaureerd naar een ontwerp van Wessel de Jonge, na jarenlang grotendeels leeggestaan te hebben. Een herbestemming als horeca had me ook wel een goed idee geleken, met aparte verdiepingen voor eten, drinken en dansen. Maar goed, het was natuurlijk altijd een schoenenwinkel met kantoren erboven en dat is het nog.

4: Het Oogziekenhuis

locatie: Schiedamsevest; architect: Ad van der Steur; jaar van oplevering: 1948

Het hoeft niet allemaal strak modern en sober te zijn; een beetje ecclecticisme is ook wel eens leuk. Een ornament is geen misdaad, wat mij betreft, al mogen sommigen daar anders over denken. Van alle naoorlogse gebouwen gaat het Oogziekenhuis daar wel het verste mee. Met al die boogjes en andere versieringen zou het in Florence niet uit de toon vallen. Maar tussen de architectuur van de wederopbouw is het wel een vreemde eend in de bijt.

3: Het Industriegebouw

locatie: Goudsesingel; architecten: Hugh Maaskant en Willem van Tijen; jaar van oplevering: 1949

Een paar jaar eerder gebouwd dan het Groothandelsgebouw van hetzelfde architectenduo. Iets traditioneler van uitstraling, door het het gebruik van baksteen, wat vooral de invloed van Van Tijen geweest schijnt te zijn. Ook hier zijn ontwikkelingen gaande die het gebouw nieuw leven in moeten blazen; de verhuizing van MVRDV naar de hallen aan de achterkant is alvast een goed teken.

2: De Doelen

locatie: Schouwburgplein; architecten: Evert en Herman Kraaijvanger, Rein Fledderus; jaar van oplevering: 1966

Zeer belangrijk gebouw in de stad vanwege de functie als concertzaal en filmfestival-homebase. Maar toevallig ook eens in de paar jaar mijn stembureau. Een vierkant volume waar de grote zaal als een groen koperen doos bovenuit steekt. Om de zaal een ruime en feestelijke foyer, omsloten door die prachtige gelaagde gevel.

1: Het Groothandelsgebouw

locatie: Weena; architecten: Hugh Maaskant en Willem van Tijen; jaar van oplevering: 1953

Zo ongeveer het eerste wat je ziet als je het station uitkomt; de beste plek dus voor mijn nummer 1. Een stoer stadsblok met een bevoorradingsstraat er dwars doorheen en een bioscoop (helaas niet meer als zodanig in gebruik) op het dak. Met een gevel die rijk is aan detail; let op de verschillende raampartijen en de bijna frivole, betonnen hekwerken. En met een prachtige verticale opbouw: zowel aan de onder- als de bovenzijde twee of drie bijzonder vormgegeven verdiepingen. Kortom: fraaie wederopbouw-architectuur waarvan je zou willen dat ze er de hele stad mee hadden volgezet.

Meer foto’s van het Groothandelsgebouw
Nog een interessant lijstje: de Rotterdame openbare kunstwerken-top 10