Een astronomische bierexcursie naar Trappist-1

We gaan vandaag op reis naar 2MASS J23062928-0502285, beter bekend als TRAPPIST-1, een ster op zo’n 40,5 lichtjaar afstand van de Aarde. Dat zou normaal gesproken best een langdurige tocht zijn; zelfs het licht doet er ruim vier decennia over. Maar in de verbeelding zijn we er in een oogwenk.

Ultrakoel

TRAPPIST-1 is een zogeheten ultrakoele dwergster, die in 2017 in het nieuws kwam omdat Belgische astronomen hadden ontdekt dat er zeven aardachtige planeten omheen draaien. De termen ultrakoel en aardachtig moet je ruim zien; alles onder de 2700 graden Kelvin (ruim 2400 graden Celcius) wordt door astronomen als ultrakoel beschouwd. En aardachtig houdt in dat de planeten een vast oppervlak hebben en afmetingen in dezelfde orde van grootte als onze thuisplaneet. In die zin zijn dus bijvoorbeeld Mars, Venus en Mercurius ook aardachtige planeten.

De astronomen, werkzaam bij het Institut d’Astrophysique et Géophysique in Luik, gebruikten een telescoop die ze de TRAPPIST noemden. De afkorting staat voor Transiting Planets and Planetesimals Small Telescope, maar is natuurlijk ook een verwijzing naar de rijke cultuur van de Belgische trappistenbieren. Daarmee komen bij deze ster twee van mijn passies samen: sterrenkunde en bier.

Trappisten

De zeven planeten hebben als naam een letter meegekregen van b tot en met h, officieel zelfs 2MASS J23062928-0502285b t/m h. Opvallend genoeg ontbreekt planeet TRAPPIST-1a; ik vermoed dat de a achter de hand gehouden wordt voor als er een planeetje wordt gevonden dat nog dichter bij de ster staat.

Nu we er toch zijn kunnen we natuurlijk best een paar wat meer tot de verbeelding sprekende namen verzinnen voor het zevental. En wat ligt er nou meer voor de hand dan daarvoor, in alfabetische volgorde, de namen van Belgische trappistenbieren te gebruiken? Dat zijn er vijf: Chimay, Orval, Rochefort, Westmalle en Westvleteren.

Ik hoor de lezer denken: vijf Belgische trappistenbieren slechts? Inderdaad: Leffe, La Chouffe, Brugse Zot, Affligem, Maredsous, het zijn allemaal zeer smakelijke bieren maar om de eretitel trappist te dragen moet een bier aan drie voorwaarden voldoen. Het brouwen moet plaats vinden binnen de muren van de abdij, door of onder toezicht van monniken van de orde der cisterciënzers en de opbrengst moet ten goede komen aan de kloostergemeenschap of aan goede werken.

Dan blijven er dus twee planeten over, g en h. Ik stel voor die te noemen naar de twee Nederlandse trappistenbieren, La Trappe en Zundert. Niet alleen omdat dat ook lekkere bieren zijn maar ook omdat de betreffende kloosters, de abdijen Koningshoeven en Maria Toevlucht, bijna in België liggen, op slechts acht respectievelijk vijf kilometer van de grens.

Dwerg

TRAPPIST-1 is niet alleen ultrakoel, maar ook een echte dwerg. De diameter is slechts 0,11 keer die van onze zon. Gelukkig staan de zeven planeten veel dichterbij hun ster dan de Aarde. Daardoor vallen een aantal ervan toch in de zogeheten Goudlokje-zone, waar de temperaturen zodanig zijn dat er vloeibaar water kan voorkomen en de omstandigheden dus gunstig zijn voor het ontstaan van leven. Op Chimay, Orval en Rochefort is het waarschijnlijk te heet, Zundert staat te ver weg en is dus te koud. Westmalle, Westvleteren en La Trappe zijn de meest interessante stukjes onroerend goed in het stelsel van TRAPPIST-1.

Werelden

Zundert is, met een straal van 4937 kilometer de kleinste van het stel, La Trappe met 7192 kilometer de grootste. Ter vergelijking: de straal van de Aarde is 6371 kilometer, Westvleteren komt daar met 6657 het dichtst bij in de buurt. Ook de massa van de planeten ligt in de orde van grootte van die van de Aarde. De zwaartekracht is daardoor op alle zeven werelden draaglijk al zou ik Chimay (1,374 keer de massa van de Aarde) afraden voor mensen met een slechte conditie, ook vanwege de hoge temperaturen trouwens.

Jaren

De jaren duren kort in het stelsel van TRAPPIST-1. Chimay draait in anderhalve dag om de ster, Zundert doet er ongeveer 18 dagen over. Die buitenste planeet draait zijn baantjes op “slechts” negen miljoen kilometer van de utrakoele dwerg. Het past allemaal ruim binnen de baan van Mercurius. Een klein, knus planetenstelseltje.

De planeten staan zo dicht bij elkaar dat vanaf het oppervlak van ieder ervan de anderen goed te zien zijn, soms zelfs zo groot als de Maan gezien vanaf de Aarde. Dat doet denken aan sciencefiction-illustraties waarbij altijd een paar interessante bollen boven exotische landschappen te zien zijn.

Getijdengebonden

Voordat we de indruk krijgen dat het hier gaat om paradijselijke oorden noem ik toch ook een paar nadelen van dit planetenstelsel. Alle planeten zijn getijdengebonden; met andere woorden: ze hebben een synchone rotatie. Moeilijke woorden, ik weet het, maar het houdt in dat altijd dezelfde zijde naar de ster toegekeerd is, net als het geval is bij de Maan ten opzichte van de Aarde.

Op de verlichte kant wordt het daardoor erg warm, op de donkere kant juist erg koud. In het overgangsgebied is het waarschijnlijk het best uit te houden. En als fotograaf lijken me die gebieden, met de ster altijd net boven of net onder de horizon, ook het meest interessant. Stel je voor, eeuwigdurende gouden uren/blauwe uren/zonsopkomsten/zonsondergangen. Maar reken er wel op dat het, op planeten met een atmosfeer, in die overgangsgebieden tussen warm en koud stevig kan waaien.

Vlammen

Verder zijn ultrakoele dwergsterren niet zo onschuldig als de naam doet vermoeden. Ze hebben de neiging af en toe stevige vlammen uit te stoten waar je niet bij in de buurt wil zijn. Als beste locatie voor het stichten van een nieuwe abdij zou ik daarom een plekje zoeken op La Trappe, net aan de donkere zijde, op enige afstand van de grens tussen dag en nacht. Bijkomend voordeel is dat het daar weinig moeite zal kosten het bier koud te houden. Bovendien smaken trappistenbieren het lekkerst bij de open haard als de wind om de kloostermuren heen giert.

Ondertussen zou ik Ultra Cool Dwarfs een geweldige naam vinden voor een post-punk folkband, doch dit geheel terzijde en compleet off topic.