Rotterdamse ansichtkaarten uit de jaren twintig

Deze blogpost is op de groei gemaakt. Een paar jaar geleden produceerde ik een serie oude ansichten van Rotterdam. Kunstmatig verouderde ansichtkaarten, schijnbaar uit lang vervlogen tijden maar met hedendaagse iconen als de Markthal, het Centraal Station en de Erasmusbrug.

Inmiddels is een nieuwe generatie architectonische hoogtepunten in aanbouw of net voltooid. Er wordt al gesproken over de Roaring Twenties. Dat is natuurlijk een knipoog naar de jaren twintig van de vorige eeuw, die Rotterdam onder andere de Van Nelle-fabriek en Dudok’s Bijenkorf brachten. Het is nog te vroeg om met zekerheid te zeggen dat deze Twenties weer zo Roaring worden, maar een nieuwe serie vintage postcards lijkt me wel op zijn plaats.

Rond een aantal van die nieuwe projecten staan nog hekken, steigers, bouwketen of andere ontsierende elementen, dus het wachten is op het juiste moment om toe te slaan. Van de aanwinsten die voltooid zijn plaats ik op deze pagina de kaart zodra ik ‘m uit het Photoshopverouderingsbadje gevist heb. De collectie oude ansichten zal de komende jaren dus geleidelijk groeien, gelijk opgaand met het aantal iconische gebouwen in Rotterdam.

Fenixloods en Hoerenloper

Dit soort nieuwe oude ansichten is vaak het meest geslaagd als er zowel oude als nieuwe elementen op te zien zijn, omdat dan het vervreemdende effect het sterkst is. Dat zit dus wel goed bij Fenix 1 op Katendrecht. Deze monumentale honderd jaar oude loods werd naar ontwerp van Mei Architecten opgetopt met een spectaculair woongebouw. Die toevoeging ziet er, zeker op deze ansichtkaart, uit alsof-ie er ook al veel langer staat dan een paar jaar. In de loods zelf is plaats voor onder andere horeca (de Fenix Food Factory) en cultuur (Conny Janssen Danst en Codarts)

Op de voorgrond zien we de Rijnhaven en de Rijnhavenbrug. Die laatste, bijgenaamd de Hoerenloper als verwijzing naar het roemruchte verleden van Katendrecht, dateert uit 2012. De brug ziet er onmiskenbaar 21ste eeuws uit, maar misstaat geenszins in dit quasi-historische tafereel.

Forum Rotterdam

Het is niet iedereen’s favoriete Rotterdamse nieuwbouwproject, Forum Rotterdam. En ik moet eerlijk zeggen: ik had hier ook liever de reusachtige kubus gezien die mijn vroegere werkgever OMA in 2008 voor deze locatie presenteerde. Dat plan ondervond blijkbaar wat tegenwind van de tijdgeest. Het werd in de loop der jaren steeds verder versoberd tot er niet meer overbleef dan het oplappen van de bestaande bebouwing en het invullen van de restruimte met een Primarkvestiging.

Anderzijds: dat monumentale bankgebouw aan de Coolsingel, met onder andere boekhandel Donner, is prachtig gerenoveerd. En die woontoren, met zijn hangende balkons, voorheen de kantoorkolos van ABN Amro, die kun je niet mooi vinden maar hij moest ook wel van heel ver komen.

The Terraced Tower

Lach niet, ik heb die naam niet verzonnen. Is het eigenlijk wel goed Engels, The Terraced Tower? De Geterraste Toren? In de Rotterdamse volksmond, dol op bijnamen, gaan al alternatieven rond als de Krantenbak of de Stapel Pallets.

Over de architectuur heb ik veel minder aan te merken. Sterker nog, die vind ik dik in orde. Typische jaren twintig-architectuur, met veel glas en hout, opvallende horizontale lijnen en zorgvuldig uitgewerkte onregelmatigheid.

De woontoren, met winkels en horeca op de begane grond, is ontworpen door OZ architecten uit Amsterdam. In tegenstelling tot veel andere recente Rotterdamse nieuwbouw hebben hier geen oud-collega’s van me aan gewerkt. Maar er is toch een link met mijn architectuurverleden. Tot 1995 was op deze plek Office for Metropolitan Architecture, het bureau van Rem Koolhaas, gevestigd, in een kantoorgebouw uit de jaren zestig ontworpen door Herman Bakker. Toen daar een paar jaar geleden de sloophamer inging werd er dus niets minder dan een stuk architectuurgeschiedenis gesloopt. Maar het is leuk dat de contouren van dat gebouw zichtbaar zijn in deze nieuwe toren.

Leuvehaven en Port Pavillion

De Leuvehaven, aangelegd rond 1600, is de oudste gegraven haven van Rotterdam. En tegenwoordig is het een van de leukste plekken in het centrum vanwege de historische schepen, kranen en andere havenattributen in het buitengedeelte van het Maritiem Museum.

Tussen de haven en de naastgelegen Schiedamsedijk stonden sinds jaar en dag drie “doosjes” (architectentaal, ik weet het) met werkplaatsen en horeca. Daar kon je niet veel positiefs over zeggen behalve dat ze functioneel waren. Inmiddels zijn de doosjes gesloopt en vervangen door een groot nieuw Port Pavillion, ontworpen door het Rotterdamse bureau Moederschein Moonen Architects. Dat heeft een opvallende gevel van aluminium driehoeken die verwijst naar kranen en vakwerken uit de haven. Het nieuwe paviljoen is een stuk compacter, waardoor er meer zicht is vanaf de Dijk naar de haven. Zo wordt toch het oude idee van het Venster op de Rivier weer een beetje hersteld.

De ingrediënten voor een goede vintage postcard zijn aanwezig. Historische binnenvaartschepen, sloepjes, steigers en een drijvende bok en tegelijkertijd de moderne nieuwbouw voor het vervreemdende effect. Nou ja, nieuwbouw… het Erasmushuis van Dudok, midden achter, is ook alweer ruim tachtig jaar oud.

Het Depot

Ook De Pot, het meest bejubelde gebouw van de laatste jaren in Rotterdam moest natuurlijk een plekje krijgen in de serie oude ansichten.

Toch stond niet iedereen te juichen destijds, bij de plannen van museum Boymans van Beuningen voor een collectiegebouw in het Museumpark. Want, inderdaad, in het park, dus er moesten bomen voor sneuvelen. En die bomen op het dak, dat werden waarschijnlijk een paar sprietjes, al ze al niet wegbezuinigd zouden worden.

Maar als mijn gewaardeerde ex-collega Winy Maas je een glimmende pot met een bos op het dak belooft, dan krijg je ook een glimmende pot met een bos op het dak. En omdat de dakopbouw ook spiegelt, lijkt dat bos nog veel groter dan het in feite is.

Intussen is iedereen enthousiast over het gebouw, van de internationale pers tot de man in de straat. Ik heb geen harde data maar ik vermoed dat “De Pot” het meest gefotografeerde gebouw van de stad is. Die bijnaam is overigens door Winy zelf verzonnen, of in elk geval een keer gelanceerd tijdens een interview.

Een nieuwe oude ansichtkaart kon niet uitblijven. Daarop lijkt het collectiegebouw er al bijna een eeuw te staan, net als het museum zelf. Maar niets is minder waar; wie heel goed kijkt kan in de spiegeling hier en daar nog een bouwhek ontdekken.

Veerhaven en Zalmhaventoren

Deze ansichtkaartpastiches, ik schreef het al eerder, komen het best tot hun recht als er zowel oude als nieuwe elementen op te zien zijn. Met dat oude zit het bij de Veerhaven wel goed, met die historische zeilschepen. En ook de omliggende bebouwing van het Scheepvaartkwartier, daterend uit de periode rond 1900, draagt bij aan dat sfeertje.

Daar bovenuit torenen sinds kort de Zalmhaventoren en zijn twee kleine broertjes. Die laatste twee zijn ontworpen door KAAN Architecten; Zalmhaven I is van Dam en Partners. Met zijn 215 meter, inclusief mast, is het het hoogste gebouw van Nederland.

Wat ik me afvraag is of die twee balkonnetjes aan iedere gevel bij dezelfde woning horen. Je moet er toch niet aan denken: heb je een duur appartement op bijna 200 meter boven de stad, zit je nog bij potentieel onsympathieke buren op de lip. Anderzijds: als ze bij dezelfde woning horen, had ik er gewoon één groot terras van gemaakt.

Enfin, genoeg gezeurd. Het is in elk geval pure winst dat de skyline van Rotterdam, jarenlang gedomineerd door torens van een meter of honderd, nu eens een wolkenkrabber heeft die er echt bovenuit steekt. Al vermoed ik dat de Zalmhaven niet lang de enige blijft.

Little C en Tuschinskipark

Weinig plekken in Rotterdam zijn er de laatste tijd zo op vooruit gegaan als het gebied rond de G.J. de Jonghweg. Jarenlang lag hier een braakliggend stuk grond tussen drukke wegen. En in de jaren tachtig was hier zelfs de tippelzone. G.J. De Jongh, hoofd van de dienst Gemeentewerken Rotterdam in de periode rond 1900, moet zich regelmatig omgedraaid hebben in zijn graf.

Maar sinds begin jaren twintig staat hier Little C, een opvallend dichtbebouwd stukje stad met knusse pleintjes, straatjes en steegjes. Met torentjes verbonden door stalen loopbruggen. Ook de groene gevels van de artist impressions lijken meer dan een loze belofte. Op sommige plekken klimt de begroeiing al verdiepingen hoog langs staaldraden tegen de bakstenen gevels op.

Het wijkje is ontworpen door CULD, een samenwerkingsverband tussen Juurlink en Geluk en, nog zo’n gewaardeerde oud-collega, Jaakko van ‘t Spijker. Zij lieten zich bij de architectuur van Little C inspireren door pakhuizen, New Yorkse maar ook Rotterdamse. Dat kan snel kitscherig worden maar hier vind ik het zeer geslaagd. Bijkomend voordeel is dat het meteen lijkt alsof de quasi-pakhuizen er al honderd jaar staan, wat de illusie van een oude ansichtkaart alleen maar sterker maakt.

Tegelijk met Little C werd ook het gebied tussen de weg en de Coolhaven ontwikkeld tot het Tuschinskipark. Dat ontwikkelde zich in de droge en hete zomer van 2022 razendsnel tot een populaire plek. Op mooie zomeravonden leek het wel een festival, zo druk was het er.

Het park is uiteraard genoemd naar Abraham Tuschinski, de Poolse landverhuizer die op weg naar Amerika in Rotterdam bleef hangen en een succesvol bioscoopexploitant werd. Zijn bioscoop in Amsterdam is wellicht het bekendst. Maar dat komt ook omdat zijn Rotterdamse zalen het bombardement op 14 mei 1940 niet hebben overleefd. Tuschinski zelf werd in 1942 in Auschwitz vermoord.

Kortom, op deze plek komen veel verhalen samen, zowel mooie als tragische. Een terechte toevoeging dus aan de collectie oude ansichten van Rotterdam in de jaren twintig.

Cooltoren en Bierhaven

De Cooltoren, gereedgekomen in 2022 en gelegen aan de Baan, wordt ook wel de Cool Tower genoemd. Op zich een passende naam want de architectuur van de toren is best cool. V8 Architects heeft een behoorlijk transparante stapeling van vloeren ontworpen met veel glas in de gevel. De balkons en hun balustrades met verspringende hoogtes geven er een welhaast muzikaal ritme aan. En laat ik de bekroning niet vergeten; altijd fijn als er aan de bovenkant van een toren nog iets interessants gebeurt.

Maar ik moet er wel bij vermelden dat het gebouw niet genoemd is naar het woord cool maar naar de wijk Cool. Net als overigens de Coolsingel en de Coolhaven.

De toren rijst op achter de wederopbouwblokken aan de Schiedamsedijk, daterend uit de jaren vijftig. Links zien we nog net de wat suffe woningbouw uit de jaren tachtig aan de Jufferkade.

De zeilschepen in de Bierhaven op de voorgrond zorgen voor het broodnodige historische tintje. Maar ook die Bierhaven is van tamelijk recente datum want deze zijtak van de Leuvehaven werd pas na de Tweede Wereldoorlog gegraven. Let ook overigens ook op de graanzuiger, helemaal rechts, van het Maritiem Museum. Nog een stukje geschiedenis dat helemaal opgaat in de sfeer van de vintage ansichtkaart.

Rechts van de Cooltoren zijn nog een paar hoge woontorens gepland. Als die er eenmaal staan komt er een extra laag historische verwarring bij. Een herinnering aan de korte periode dat de Cool Tower als enige toren oprees uit het Baankwartier.

De Coolsingel

Rotterdam’s centrale stadsboulevard, de Coolsingel, stond al heel lang op mijn to do-lijstje voor de oude ansichten. Eigenlijk al sinds de herinrichting, die begon in 2018 en die de vierbaanssnelweg omtoverde tot een mooie stedelijke ruimte met meer plek voor fietsers en voetgangers.

Maar hoewel die operatie in 2021 officieel werd voltooid leek de bestrating nog allerminst op de artist impressions. De reden: covid-19. De natuursteen voor het plaveisel moest uit India komen en de pandemie gooide die leveringen danig in de war. Op de voetgangerspromenade aan de westzijde van de Coolsingel lagen daarom nog lange tijd die suffe betonnen stoeptegels.

Intussen is het natuursteen bijna overal gelegd, in sierlijke patronen. En dus werd het tijd voor een oude ansichtkaart. Maar het maken van een geschikte basisfoto om te bewerken viel niet mee. De Coolsingel is tenslotte een van de drukste plekken van de stad. Voor het stadhuis staan bijna altijd witte bestelbusjes of andere voertuigen geparkeerd. Ook de enorme groen-wit-oranje doeken die ter gelegenheid van Koningsdag waren opgehangen vormden een storend element. En dan heb ik het nog niet eens over de lukraak geparkeerde deelscooters.

Verder luisterde het tijdstip vrij nauw: om een uur of half twee ‘s middags is de gevel van het stadhuis goed belicht en zorgen de platanen voor een fraai patroon op het voornoemde natuurstenen plaveisel. En daarvoor moet dan natuurlijk wel de zon schijnen en mogen die platanen ook weer niet teveel blad hebben. Kortom, het is eigenlijk een klein wonder dat ik uiteindelijk een goede basisfoto heb kunnen maken.

De vergeling die oude ansichtkaarten kenmerkt komt deze keer eens heel goed uit. Die gelige tint komt namelijk aardig in de buurt van het zandsteen van het stadhuis. En sinds de herinrichting past ook de kleur van het fietspad en de bestrating in dat geelbruine thema.

De quasi art deco-lantaarnpaal, in het midden, lijkt er al honderd jaar te staan maar is ook onderdeel van de herinrichting. En zelfs de platanen, oud en grillig als ze lijken, zijn eigenlijk een vrij recente toevoeging. Op echte oude foto’s is de Coolsingel opvallend boomloos.

Binnenkort in dit theater

Op mijn to-do list staan nog de volgende projecten:

• Woontorens The Muse, Casanova en OurDomain aan de Wijnhaven
• Post Rotterdam

En in een later stadium komen natuurlijk ook de nieuwe stadsbrug en wellicht zelfs het nieuwe stadion aan de beurt. Maar of dat nog lukt in de jaren twintig…?

Al mijn oude ansichten van Rotterdam, dus ook de eerdere serie, zijn verkrijgbaar in mijn webshop: