Wanneer begint en eindigt de herfst? Het antwoord hangt ervan af of je ‘t vraagt aan een sterren- of een weerkundige.
Equinox en solstitium
De astronomische herfst begint met de najaarsequinox, het moment dat de dag en de nacht, overal op Aarde, even lang duren. En de herfst eindigt met het wintersolstitium, in het Nederlands beter bekend als de zonnewende, of ook wel de kortste dag. In 2017 begon de herfst officieel op 22 september om 20.01 uur; het einde is voorzien voor 21 december 16.18 uur. Omdat het jaar op onze planeet (en eigenlijk op bijna elke andere planeet) niet precies een geheel aantal dagen duurt, valt het tijdstip ieder jaar anders.
Dat vonden de meteorologen te ingewikkeld; zij kozen daarom voor een simpeler indeling: de meteorologische herfst valt samen met de maanden september, oktober en november.
Fotografische herfst
En wanneer valt de fotografische herfst? Voor mijn gevoel loopt die meer in de pas met de meteorologische indeling dan met de astronomische. Begin september beginnen de bomen toch al enigszins te verkleuren, zoals de foto hierboven van de Scheepmakershaven in Rotterdam laat zien. En nu, begin december, zitten er aan de meeste van die bomen nog maar bar weinig blaadjes. Tijd voor een terugblik.
Pigmenten
Even wat theorie: als in de herfst de temperatuur daalt wordt het chlorofyl, dat de groene kleur van bladeren veroorzaakt, afgebroken. als gevolg daarvan worden andere pigmenten zichtbaar die er eigenlijk al die tijd al waren: de carotenoïden die voor de gele en oranje tinten zorgen en anthocyanen die verantwoordelijk zijn voor het rood. Na de, fotografisch gezien, wat saaie zomer, waarin de meeste bomen ongeveer dezelfde kleur groen hebben, verandert de natuur daardoor in een psychedelisch kleurenfestijn.
Amberboom
Een boom die ik, vreemd genoeg, pas deze herfst echt ontdekt heb is de Liquidambar Styraciflua oftewel de amberboom. Eigenlijk een soort magnolia van de herfst: het grootste deel van het jaar vrij onopvallend, maar een paar weken lang het mooiste meisje van de klas. De boom komt van oorsprong uit Noord-Amerika en daar hebben ze er een heleboel verschillende namen voor: American sweetgum, American storax, hazel pine, bilsted, redgum, satin-walnut, star-leaved gum en alligatorwood.
De combinatie van rode cannabisvormige bladeren en groene stekelige vruchten maakt de amberboom uiterst fotogeniek, zeker tegen een blauwe lucht.
Contrasterende kleuren
Het loont de moeite bij het maken van foto’s niet alleen op het onderwerp zelf te letten, maar ook op de achtergrond. Dat is natuurlijk altijd zo maar tijdens de herfst kan je op die manier zoeken naar combinaties van contrasterende kleuren die bijna onwerkelijk aandoen. Grote kans dat je het commentaar krijgt dat ‘t gephotoshopt is, maar nee, in het najaar is de natuur echt zo wild.
Spiegeling
En kijk ook eens in het water. De combinatie van zonnig weer en weinig wind leidt tot spiegelingen die je bijna niet voor mogelijk houdt. Dit bijna abstracte plaatje van overhangende takken in een gouden vijver maakte ik tijdens een foto-expeditie in het Haagse Bos.
Regen
Nadeel van de herfst is dat het veel regent. Hoewel? Volgens dit grafiekje is de zomer in Nederland natter dan de herfst. En voor mijn gevoel zou dat best wel eens kunnen kloppen.
Maar hoe dan ook: zelfs als het regent, is er in de herfst veel moois te fotograferen. Juist als het regent, zou ik bijna zeggen. Door de bladeren te laten glimmen voegt het hemelwater letterlijk een extra laag toe aan de schoonheid.
Feest
Dat gezegd hebbende moet zelfs de grootste weermopperaar toegeven dat we deze herfst weer een flink aantal dagen met rustig en zonnig herfstweer hebben meegemaakt. En dat leidde tot dit soort bijna feestelijke plaatjes. Beukenblaadjes bij tegenlicht, meer heb je niet nodig.
Gevallen bladeren
Gevallen bladeren vormen een prachtig foto-onderwerp waarin de schoonheid en de tragiek van de herfst mooi samenkomen. Want behalve tot euforie over de kleuren geeft de herfst ook wel aanleiding tot melancholie. Een gevallen blad staat symbool voor de vergankelijkheid.
Aan de andere kant: over een paar maanden heeft zo’n boom gewoon weer nieuwe blaadjes. Voor bomen is er een leven na de dood; voor ons mensen is dat vooralsnog niet aangetoond.
Collage
Een bijzondere variant op het thema gevallen bladeren is de herfstcollage: een beeld van een groot aantal bladeren, het liefst van zoveel mogelijk verschillende bomen, liggend op de grond of drijvend in het water.
Bloemen
Door alle kleurenpracht van de bomen zou je bijna de bloemen vergeten. Maar ook die zijn in de herfst nog altijd het fotograferen waard zoals de hortensia’s hieronder, gespot in Het Park, aantonen. Goed, het verval heeft onmiskenbaar ingezet, maar ook dat is fotogeniek. Het is net als bij mensen: een doorleefde kop van een tachtigjarige is vaak minstens zo intrigerend als een glamourportret van een jeugdig fotomodel.
Helemaal het einde
De ervaring leert dat de pracht van de herfst rond de overgang van oktober naar november op zijn hoogtepunt is. Hoe lang er daarna nog van te genieten is, hangt een beetje af van de wind. Dit jaar bleven grote herfststormen uit. Desondanks was eind november het mooie er wel van af, al houdt een enkele plataan dapper stand. Zoals ik al zei: de fotografische herfst valt min of meer samen met de meteorologische.
New England
Overigens meldt Wikipedia dat er in het noordoosten van de Verenigde Staten, ook wel bekend als New England, daadwerkelijk meer anthocyanen in de bomen zitten, waardoor de bossen er in de herfst nog veel kleurrijker worden dan bij ons. Volgend jaar misschien maar eens een foto-expeditie die kant op plannen; ik ga vast nadenken hoe ik dat kan funden.
