De mooiste bergen van Zuid-Holland

Wat? Bergen in Zuid-Holland? Zijn die er dan? Jazeker, want hoewel onze provincie, om begrijpelijke redenen, niet erg populair is bij bergbeklimmers, zijn er wel degelijk plekken die boven het omringende landschap uitsteken. En dat lijkt me de meest accurate definitie van een berg.

Ze zijn niet vreselijk hoog, inderdaad. Hoger dan een metertje of 48 heb ik ze niet kunnen ontdekken. Maar toen ik ze in kaart ging brengen was ik wel verbaasd hoeveel het er nog zijn. En ook hoezeer ze onderling verschillen in oorsprong en ouderdom. Sommige zijn natuurlijk, andere zijn door mensenhanden gemaakt. Sommige zijn er pas een jaar of twintig, andere al een millennium. En vrijwel allemaal zijn ze te beklimmen.

Op de kaart

In deze blogpost wandel ik grofweg van noord naar zuid door de provincie langs de mooiste van die verhogingen in het landschap. Bij het checken van de juiste hoogtes heb ik veel gehad aan deze viewer van het Actueel Hoogtebestand Nederland. Op de kaart hieronder (zoomen, pannen en klikken is mogelijk) staan ze allemaal. Gele bergen hebben een natuurlijke oorsprong, oranje bergen zijn kunstmatig en die ene paarse berg is niet toegankelijk.

Kop van het Grote Vlak – 23 m

Het is niet de hoogste berg van Zuid-Holland, maar wel degene met de mooiste naam. De Kop van het Grote Vlak is er één van een aantal toppen in het uiterste noorden van de provincie. Allemaal zijn ze net boven de 20 meter. Het landschap is hier, in de zuidelijke uitlopers van de Amsterdamse Waterleidingduinen, on-Nederlands. Het heeft iets van een Afrikaanse savanne, al zijn de temperaturen (meestal) wat lager. En er grazen geen antilopen en giraffen maar schattige hertjes.

Het beklimmen van de Kop van het Grote Vlak is ook voor ongeoefende klimmers een eitje. Een klinkerpad voert bijna ongemerkt naar boven. De top, ongemarkeerd, bevindt zich enkele tientallen meters van het pad.

Vlaggeduin – 37 m

Een van de mooiste uitzichten van de provincie is te vinden op de top van dit duin, vlakbij Katwijk. Een uitzicht waar je wat moeite voor moet doen. De klim is stevig, over een zandpad dat hier en daar is voorzien van traptreden.

Maar het is de inspanning waard want vanaf de top overzie je een groot deel van de provincie. Noordwijk in, de naam zegt het al, het noorden; Leiden and friends in het oosten. En in het zuiden de torens van Den Haag, Zoetermeer, Delft en zelfs Rotterdam. In het westen de Noordzee met zijn schepen en windmolens. En vlakbij, je kunt het bijna aanraken, Katwijk aan zee.

De Burcht van Leiden – 9 m

Zoals zoveel bergen in de provincie is de Burcht door mensen gemaakt. Het verschil met veel van die andere kunstmatige bergen is dat deze er al heel lang is. Zo lang zelfs dat niemand weet hoe oud de Burcht precies is. Er is zelfs gedacht dat de heuvel opgeworpen is door de Romeinen.

Maar waarschijnlijker is dat men in de tiende eeuw is begonnen met het ophogen van het terrein. Het was een vluchtplek met een houten omheining waar de bevolking in die tijd bescherming zocht tegen gespuis. In de elfde en twaalfde eeuw werd de heuvel verder opgehoogd en werd de houten omheining vervangen door een stenen ringmuur.

De Burcht ligt vlakbij het punt waar twee armen van de Rijn bij elkaar komen. Ooit een strategische ligging, maar tegenwoordig ligt het monument een beetje verborgen in de stad. De verrassing is daarom des te groter als je een paar smalle straatjes doorloopt en ineens oog in oog staat met een heuse berg. Een steile trap leidt naar de top. Vanaf de ringmuur is het uitzicht over de daken van Leiden indrukwekkend te noemen.

Seringenberg – 23 m

Ook de Seringenberg is er al een hele tijd maar nog niet zo lang als de Burcht. In de jaren 1791 en 1792 werd de heuvel aangelegd naar een idee van Mr. Adriaan Pieter Twent, de toenmalige eigenaar van landgoed de Raaphorst. Tegenwoordig is dat landgoed, net als de naburige Horsten, eigendom van de koninklijke familie. Maar het deel waar de Seringenberg ligt is toegankelijk voor het publiek. De berg is, hoe kan het ook anders, beplant met paarse seringen. De top, met een afdakje, is bereikbaar via een pad dat tussen de struiken door omhoog spiraalt.

Haagse Duinen – 14 / 32 m

Den Haag, de mooie stad achter de duinen, heeft een hele reeks toppen binnen de gemeentegrenzen. Teveel om allemaal te behandelen maar ik behandel er een paar, van zuid naar noord.

Vlakbij Kijkduin liggen de Puinduinen, op hun hoogste punt 24 meter boven zeeniveau. Zoals de naam al doet vermoeden zijn die opgebouwd uit het puin van gesloopte huizen bij de bouw van de Atlantikwal door de Duitse bezetters. Op twee van de hoogste toppen bevindt zich het Hemels Gewelf, een kunstwerk van de Amerikaan James Turrell.

Restanten van de Atlantikwal zijn te vinden op verder noordelijk gelegen duinen, met toppen tot zo’n 32 meter. Ze hebben illustere namen als de Haagse Piek, de Vulkaan en de Hoge Nol.

Vlakbij de haven van Scheveningen bevindt zich het Lindoduin. Dat is vrijwel geheel bebost. Daar is natuurlijk niets mis mee, maar al die bomen komen het uitzicht niet ten goede.

Iets verder landinwaarts ligt het Hubertusduin, zo’n 14 meter boven NAP. Minder hoog dus, maar een mooie oase van rust, met bos en zandverstuivingen, hoog boven het stadsgewoel.

Bloedberg – 12 m

Het Monster van de Bloedberg, het klinkt als de titel van een matige horrorfilm. Maar het ligt anders. De naam Bloedberg verwijst naar het bloed, zweet en de tranen waarmee werklozen in de jaren dertig deze heuvel hebben aangelegd, in het kader van een werkverschaffingsproject. “Ze hebben zich etter en bloed gezweten”, zoals men in Monster placht te zeggen. En de naam Monster is mogelijk een verbastering van monasterium (klooster), maar heeft in elk geval weinig met monsters in de Harry Potter-zin des woords te maken.

Eigenlijk maakte de berg onderdeel uit van een groter project. De toenmalige burgemeester G.W. Kampschoër droomde ervan het kale duingebied te veranderen in een bos. Daartoe werden ook daadwerkelijk een paar honderdduizend bomen en struiken aangeplant. Maar kort na de opening brak de oorlog uit en ging de Wehrmacht het prille bos gebruiken als oefenterrein.

Bij die oefeningen hebben de soldaten waarschijnlijk de prille bosjes massaal vertrapt. Heden ten dage zijn de duinen hier namelijk nog steeds vrij kaal. De Bloedberg zelf is wel begroeid. Een klinkerpad spiraalt omhoog naar een uitkijkpunt op 12 meter boven zeeniveau. Die zee is nog net te zien; de berg is ongeveer even hoog als de smalle duinenrij die het Westland beschermt tegen de elementen. Het bankje op de berg is een mooie plek om te mijmeren over de geschiedenis van de plek. En om te genieten van het uitzicht: Den Haag in het noorden, de Rotterdamse haven in het zuiden.

Moeder Aarde – 4 m

In het Abtswoudse Bos bij Delft liggen een aantal raadselachtige heuvels. Bij nadere bestudering blijkt het te gaan om Moeder Aarde, een stukje land-art van kunstenares Edith Kieser. Zij heeft gebruik gemaakt van de grond die vrij kwam bij het graven van de vijvers in het rond 2000 aangelegde bos.

Ter plaatse, op een grote open plek in het bos, lijkt het reliëf volkomen willekeurig. Maar op Google Earth is goed te zien hoe de heuvels een 200 meter lange menselijke figuur vormen. De armen en benen zijn bebost, de handen en voeten en het hoofd zijn open grasland. Ter plaatse van het kruis ligt een vijvertje. Het hoogste punt ligt slechts zes meter boven de omgeving; voor het uitzicht hoef je dus niet naar Moeder Aarde te komen. Maar het heeft wel iets om via het linkerbeen omhoog te lopen, even rond te kijken op het hoofd en dan via de rechterarm weer af te dalen. Andere routes zijn natuurlijk ook mogelijk.

Skiberg Zoetermeer – 17 m

In het Buytenpark ten noordwesten van Zoetermeer staat een opvallende constructie. Een schuin omhoogstekend bouwsel dat van heinde en verre zichtbaar is. Het is één van de kunstmatige skihellingen van Snowworld, geopend in 1996. Het skicentrum bevindt zich in een heuvellandschap met hoogtes van 15 tot 17 meter. Van één skiberg is dus eigenlijk geen sprake.

Net als een aantal andere berggebieden in deze lijst heeft het Buytenpark een geschiedenis als afvalstortplaats. Tegenwoordig is het populair bij liefhebbers van avontuurlijke sporten als bergfietsen en survivallen. Vanuit de heuvels is er een mooi uitzicht over het vlakke polderlandschap met daarachter de skylines van Den Haag en Leiden en de duinenrij.

Maeslantkeringheuvel – 20 m

De Maeslantkering bij Hoek van Holland is gigantisch. De beide deuren van de zeewering worden ondersteund door een ruimtevakwerk van 260 meter lang. Alsof er twee Eiffeltorens op hun kant liggen, daar aan de oevers van de Nieuwe Waterweg. Nou ja, bijna dan.

Zoiets reusachtigs wil je natuurlijk het liefst van bovenaf bekijken. Op de noordelijke oever is daarom een heuvel gemaakt van 20 meter hoog die dat mogelijk moet maken. Het effect valt een beetje tegen: de constructie van de kering is nog altijd hoger dan de heuvel. Misschien kan er nog een uitkijktoren gebouwd worden op de top.

Dat neemt niet weg dat het uitzicht over Europoort, het Westland en de Nieuwe Waterweg zeer de moeite waard is. Overigens is de Maeslantkeringheuvel een van de twee bergen in Zuid-Holland die toegankelijk is voor mindervaliden. De top is namelijk per auto bereikbaar; de enige andere berg waar dat voor geldt ligt aan de overkant van de Waterweg, op de Landtong.

Hoge Bergsche Bos – 17 / 32 m

Aan de noordoostkant van Rotterdam ligt een bergketentje dat vijftig jaar geleden nog niet bestond. Eeuwenlang was dit polderland, een paar meter onder NAP gelegen. Maar in de jaren zeventig werd er sloop- en bouwafval gestort dat daarna werd afgedekt met grond afkomstig uit de vijvers die er omheen werden gegraven. Sindsdien gaat het gebied door het leven als het Hoge Bergsche Bos.

Aan de westkant van het bos ligt golfbaan de Hoge Rotterdamsche. (17 m) Er loopt een officiële lange-afstands-wandelroute over het terrein, het Grote Rivierenpad. Maar telkens als ik er loop word ik aangesproken door golfers die je het gevoel geven dat je als wandelaar eigenlijk niet welkom bent. Hoe dan ook is het raadzaam beducht te zijn op rondvliegende golfballen.

Verder naar het oosten liggen wat lagere heuvels, met onder andere een klimwand, een uitkijktoren, een bergfietsparcours en een aantal kunstwerken. Nog iets verder, in een bocht van de Rotte, ligt de hoogste top, de skiberg (32 m) De zuidhellingen zijn bedekt met matten waar vanaf geskied wordt. Maar vanaf de noordkant leiden paden en een trap naar het hoogste punt, met een panoramisch uitzicht over Rotterdam, Lansingerland, de Eendrachtspolder en Nieuwerkerk.

Hillegersberg – 2 m

Twee meter boven zeeniveau, kun je dat, zelfs in de Zuid-Hollandse context, nog wel een berg noemen? Ter verdediging kan ik aanvoeren dat de omgeving op twee meter onder NAP ligt, wat de totale hoogte op vier meter brengt. Bovendien tonen de naam, en het kerkje op de top, aan dat de Hillegersberg al eeuwen als een berg gezien wordt.

Door die geringe hoogte ligt deze berg een beetje verstopt tussen de omringende huizen. Een tamelijk unieke eigenschap voor een berg. Maar dat maakt het des te verrassender om plotseling aan de voet ervan te staan. Behalve het genoemde kerkje vinden we op de hellingen ook nog een kerkhof en de ruïne van het 13e-eeuwse kasteel Huis ten Berghe. Alles bij elkaar een verborgen pareltje in Rotterdam-Noord.

Landtong Rozenburg– 24 m

Ondanks een metrostation op, hemelsbreed, slechts 800 meter afstand is dit waarschijnlijk de moeilijkst bereikbare van alle in deze blogpost genoemde bergen. Te voet in elk geval. Het is, vanaf Rozenburg, een kilometer of tien wandelen naar de Kop van de Landtong. Dat die wandeling voert over een grotendeels kaarsrecht pad is het probleem nog niet. Die eentonigheid wordt ruimschoots goed gemaakt door de spectaculaire uitzichten over Europoort en de Nieuwe Waterweg. En door de Maeslantkering halverwege.

Maar als de berg eenmaal bereikt en beklommen is moet je dat hele eind weer terug. En dat is iets teveel van het goede. Vroeger kon je met een pontje de Nieuwe Waterweg oversteken en vervolgens op voornoemd metrostation de thuisreis aanvaarden. Maar dat pontje is helaas gesneuveld in een recente bezuinigingsronde.

Met de auto spelen zulke problemen uiteraard niet: die tien kilometer rij je in een minuut of acht. En vervolgens leidt er zelf een asfaltweg naar een parkeerplaats op de top. Kortom: dit is de meest autovriendelijke berg van Zuid-Holland en wijde omgeving. Ex aequo met de Maeslantkeringheuvel, uiteraard. Ook hier is het uitzicht weer spectaculair. Aan de voet van de berg is overigens een cafetaria, maar die is slechts zeer beperkt geopend.

Mount van Gansewinkel – 48 m

Verrassend genoeg zijn vrijwel alle Zuid-Hollandse bergen publiekelijk toegankelijk, maar de allerhoogste niet. Maar liefst 48 meter torent die top uit boven de zee, hier op een steenworp afstand vandaan gelegen.

Van boven gezien valt de vorm van de berg op. Vier kaarsrechte lijnen die paarsgewijs hoeken van negentig graden vormen. Dat moet een kunstmatige heuvel zijn. En inderdaad, de berg ligt op het terrein van Van Gansewinkel Minerals. Dat bedrijf houdt zich bezig met bodemsanering, opslag van verontreinigde minerale reststromen en de levering van bouwstoffen.

Het is wel te begrijpen dat die activiteiten de publieke toegankelijkheid van het terrein in de weg staan. Maar wel jammer, want het uitzicht over de Maasvlakte, Europoort en Voorne-Putten moet fenomenaal zijn.

Slufter – 23 m

Gelukkig is de berg naast Van Gansewinkel wel toegankelijk, zij het ook slechts deels. Is het een berg? Ja, het hoogtemodel van het AHN laat een soort ringvormige verhoging zien met een lager gelegen gebied ertussen. Een soort krater dus, maar wel door mensenhanden gevormd.

De Slufter is een slibdepot dat in de jaren tachtig is aangelegd. Het wordt gebruikt om verontreinigde baggerspecie op te bergen die vrijkomt bij het bevaarbaar houden van havens, rivieren en andere waterwegen.

Ook om de Slufter staan hekken maar gelukkig is er aan de zuidkant een weg die langzaam omhoog loopt naar het hoogste punt en daarna via een fraaie haarspeldbocht weer afdaalt naar het Maasvlaktestrand. Het uitzicht over de Noordzee en de eilanden Voorne en Goeree is verbijsterend mooi.

Chill Hill – 7 m

Deze opvallende berg is een overblijfsel van de architectuurmanifestatie WIMBY! (Welcome in my Backyard) uit het begin van deze eeuw. In het kader daarvan werd toen de Heerlijkheid Hoogvliet aagelegd op een voormalig sportcomplex. Behalve de Chill Hill maken daar ook een uitspanning en een arboretum deel van uit. Hoewel, uitspanning, het postmoderne gebouwtje lijkt alleen voor feesten en partijen in gebruik te zijn. En het arboretum oogt nog wat iel. Maar ja, Trompenburg heeft er ook twee eeuwen over gedaan om te worden wat het nu is, dus geef het wat tijd.

Sinds 2016 staan er knalrode zitelementen op en rond de Chill Hill. Vanaf de top is er goed zicht op de raffinaderij van Shell Pernis, op de geherstructureerde slaapstad Hoogvliet en op de smalle groene zone daartussen.

Oude Maasheuvel – 25 m

Deze berg heeft meerdere namen, want ook Gaatkensbult, Jan Gerritseheuvel en Barendrechtse Berg worden gebruikt. De Oude Maasheuvel dateert van het begin van deze eeuw, toen de nabijgelegen Vinexwijk Carnisselande werd gebouwd. Van de grond die vrijkwam bij het graven van de Gaatkensplas werd onder andere deze berg aangelegd.

De beklimming is vrij eenvoudig, dankzij twee omhoog spiralende wandelpaden aan weerszijden van de berg. Hoewel de verleiding ook groot is om over de steile grashelling direct door te stoten naar boven.

Op de top bevindt zich het kunstwerk Sky, Moon, Mirror, Environment van Arno van der Mark. Dat is een grote bolle spiegel waarin de toeschouwer en het uitzicht gereflecteerd worden. Soms enigszins vertroebeld door graffiti en vuil. Maar dat uitzicht, dat is fantastisch. Naar het noorden kijken we, over de Vinexbuurten heen, naar de skyline van Rotterdam in al zijn glorie. In de andere richtingen ontvouwt zich het wijdse Zuid-Hollandse deltalandschap, met grienden, akkers en weiden aan weerszijden van de Oude Maas.

De Donk – 4 m

Veel van de Zuid-Hollandse bergen zijn uiteraard duinen. De meeste daarvan liggen natuurlijk in de kuststrook maar er is er ook eentje ver landinwaarts. Vier meter boven zeeniveau, en een kleine zes meter boven het vlakke landschap van de Alblasserwaard, verheft zich De Donk. Het natuur- en stiltegebied ten westen ervan staat, heel toepasselijk, bekend als de Donkse Laagten.

Deze berg, naar het naburige Brandwijk ook wel de Braankse Donk genoemd, is van oorsprong een rivierduin. En zes meter, dat is weliswaar niet veel, maar toch genoeg om op te vallen in dit platte polderland.

Ooit stond er op de Donk een klooster van de Cisterciënzer zusters. Tegenwoordig staan er alleen nog wat boerderijen. Die zorgen echter wel voor een verrassend dorpje-op-een-heuvel-gevoel dat je in deze regionen niet verwacht.

Vliedberg Tiengemeten – 6m

Er is niet veel informatie te vinden over de oorsprong van deze heuvel op het natuureiland in het Haringvliet. Maar aangezien Tiengemeten in de 17e eeuw nog slechts een zandplaat was kan redelijkerwijs aangenomen worden dat de Vliedberg door mensenhanden is aangelegd.

De berg ligt een kleine kilometer ten zuiden van de haven waar de veerpont aanlegt. Toen Tiengemeten nog een landbouweiland was zochten mensen en vee hier hun toevlucht bij overstromingen. Tegenwoordig is het een mooi uitzichtspunt om vogels te spotten en het waterrijke natuurgebied te bewonderen.

Eervolle vermeldingen

Deze blogpost gaat over de mooiste bergen van Zuid-Holland. Maar mooi is natuurlijk een subjectief begrip. Bovendien zijn er een aantal bergen die nog op mijn to climb list staan. Daarom zijn hier een aantal eervolle vermeldingen.

• Kop van Goeree
• Puinberg Ridderkerk
• Vliedpark Middelharnis
• Heemberg Hoogvliet
• De twee heuvels in Park de Twee Heuvels in Rotterdam

En mocht ik een bult in het landschap over het hoofd hebben gezien: laat het weten in de comments hieronder!

Overigens maakte ik eerder de Bergkaart van heel Nederland. Maar daarbij rekte ik de definitie van berg nog wat verder op….