Park Sonsbeek in Arnhem is een van de grootste en mooiste stadsparken van Nederland. En het herbergt ook nog eens een bijzonder kunstwerk: een planetarium in de open lucht. In de blogpost gaan we er op bezoek. Maar eerst bekijken we een paar andere openluchtplanetaria.
Straatplanetarium
Een paar jaar geleden had ik een briljant idee: een model van het zonnestelsel op de schaal van de gemeente Rotterdam. Gewoon omdat het belangrijk is te weten van welk groter geheel we met zijn allen deel uit maken. En omdat het leuk is je erover te verbazen hoe groot alles is. En hoe klein we zelf zijn.
De gemeente Rotterdam is een heel geschikte plek voor zo’n straatplanetarium, omdat er een lange sliert havengebieden aan de stad vastzit. Daardoor is de afstand tussen het centrum en de uiterste buitengewesten zo groot dat er een schaalmodel van het zonnestelsel in past. Met de Zon als bol met een diameter van ruim acht meter op de Binnenrotte komt de verste planeet, Neptunus, op de pier in Hoek van Holland te liggen.
Stadsinitiatief
Ik heb het idee van zo’n straatplanetarium, met als ondertitel De Hemel op Aarde, destijds nog ingebracht als stadsinitiatief. De gemeente had een paar miljoen euro beschikbaar gesteld voor plannen die iets zinvols aan de stad zouden toevoegen. Maar omdat ik zo snel geen verdienmodel kon bedenken viel mijn plan niet in de prijzen. Jammer, want het zou een zekere nieuwe binnenkomer geweest zijn in de Rotterdamse openbare kunstwerken-top 10.
Zagreb, Maine en Nevada
Natuurlijk ben ik niet de enige die op het idee gekomen is de schaal van het heelal voelbaar te maken door het te vertalen naar Aardse afmetingen. In Zagreb is daadwerkelijk een straatplanetarium gebouwd, Nine Views genaamd. De schaal daarvan is ongeveer een vierde van wat ik in Rotterdam voorstelde. Daardoor schijnen sommige planeten wel erg lastig terug te vinden te zijn.
In de Amerikaanse staat Maine hebben ze, hoe Amerikaans, een snelwegplanetarium gebouwd. En aan de andere kant van de Verenigde Staten bouwden twee filmmakers een tijdelijk woestijnplanetarium.
De Koude Vijver van Sonsbeek
Maar ook dichter bij huis hebben we zo’n schaalmodel, namelijk in Park Sonsbeek in Arnhem. Ik kwam er laatst langs toen ik naar het oosten des lands was gereisd op zoek naar mooie winterlandschappen.
De officiële naam van het kunstwerk is Skies Captured en de kunstenaar heet Henrietta Lehtonen (let op: website in het Fins). Het roestvrijstalen schaalmodel staat sinds 2001 in het water van de zogenaamde Koude Vijver.
Bij nader inzien is het geen schaalmodel wat betreft de afstanden want die zijn in werkelijkheid veel groter. Maar de onderlinge afmetingen lijken aardig te kloppen. We zien hier van links naar rechts de Zon, Mercurius, Venus, de Aarde, Mars, Jupiter, Saturnus en Uranus.
Waar is Neptunus?
Inderdaad, zeven planeten. Maar er waren er toch meer? Inderdaad, in 2001 bestond het Zonnestelsel nog uit negen planeten. Pluto werd pas in 2006 gedegradeerd tot dwergplaneet. Neptunus daarentegen is nog steeds officieel de achtste planeet. Die is dus waarschijnlijk gewoon ontvreemd en siert nu wellicht een Arnhemse studentenkamer.
Ondanks die verminking vormt dit kunstwerk, zolang het Rotterdamse plan niet uitgevoerd wordt, het enige openluchtplanetarium van Nederland. Daar mag de gemeente Arnhem best trots op zijn. Misschien kan er een speurtocht naar Neptunus worden opgezet om het model weer compleet te maken. En laten ze er dan gelijk een bordje bij zetten met de naam van de kunstenaar.
UPDATE: 15 januari 2018
Precies een jaar na de vorige keer (maar dat was puur toeval) was ik weer in Arnhem. Het is er in dat jaar niet beter op geworden voor het Bosplanetarium. Er is een flinke tak in de Koude Vijver gestort, precies ter plaatse van de binnenplaneten. De Aarde en Venus zijn relatief ongeschonden, maar of Mercurius het incident heeft overleefd was niet te zien. Bovendien is vooral de zon veel meer dan jaar geleden met een groene mosaanslag bedekt.
Bordje
Anderzijds: mijn oog viel op een bordje aan de rand van de vijver: “Skies Captured – Henrietta Lehtonen – 2001”. Heb ik dat de vorige keer over het hoofd gezien? Of is het recentelijk geplaatst? Het zag er vrij nieuw uit, dus misschien is er iemand bij de gemeente Arnhem die mijn blog leest…
Wauw mooi natuurgebied! Ik hoorde dat je in het Sonsbeek park ook een hapje kon eten bij Brasserie de Boerderij. Weet iemand of dit een fijn restaurant is?
ps. … volgens mij ontbreekt het Melkwegpad in Drenthe in deze post
Hee, dat kende ik nog niet! Dank voor de tip, ik ga er eens kijken.